*SCIENCE*
*🌎 ग्रहण व ग्रहणाचे प्रकार 🌎* :
**ग्रहण म्हणजे काय*?*
सूर्याभोवती अनेक ग्रह फिरत आहेत. काहीवेळेस दोन किंवा जास्त ग्रह सूर्याच्या एका रेषेत येतात, तेव्हा एका ग्रहावर येणारा सूर्यप्रकाश एखाद्या दुस-या ग्रहामुळे किंवा एखाद्या खगोलीय वस्तूमुळे अडवला जातो त्यामुळे त्या ग्रहावर अंधार होतो. ज्या ग्रहाने उजेड अडवला किंवा दुसऱ्या ग्रहावर आपली सावली पडली म्हणजेच त्या ग्रहाने दुसऱ्या ग्रहास ‘ग्रहण’ लावले असे म्हणतात.
*प्रमुख प्रकार* :
१) सूर्यग्रहण
२) चंद्रग्रहण
*१) सूर्यग्रहण* : जेव्हा सूर्य व पृथ्वी यांच्या मध्ये चंद्र आल्याने पृथ्वीवरून आपल्याला सूर्याचा थोडासाच किंवा अंशतः भाग दिसतो. या स्थितीस सूर्यग्रहण असे म्हणतात. सूर्यग्रहण हे पौर्णिमेला दिसत नाही.
सूर्य- चंद्र – पृथ्वी अशी स्थिती.
यामध्ये परत उपप्रकार पडतात :-
*अ) खग्रास सूर्यग्रहण* : जेव्हा चंद्रामुळे सूर्य पूर्णपणे झाकला जातो, त्या स्थितीस खग्रास सूर्यग्रहण असे म्हणतात. या स्थितीत चंद्र हा पृथ्विच्या जवळ असल्यामुळे सूर्याचा आकार पूर्णपणे झाकला जातो.
*ब) खंडग्रास सूर्यग्रहण* : चंद्र पृथ्वीपासून अंतरावर असल्यास सूर्य पूर्णपणे झाकला जाऊ शकत नाही(सूर्याच्या मोठ्या आकारामुळे) या स्थितीत सूर्य थोड्याच प्रमाणात झाकला जातो.
*क) कंकणाकृती सूर्यग्रहण* : चंद्र सूर्याला झाकताना पूर्णपणे न झाकता फक्त मध्यभाग झाकतो, सूर्याची गोलाकार कडा न झाकता राहते. हा आकार एखाद्या कांकनासारखा(बांगडीसारखा) दिसतो, म्हणून यास कंकणाकृती सूर्यग्रहण असे म्हणतात.
*(२) चंद्रग्रहण* : सूर्य व चंद्र यांच्यामध्ये पृथ्वी येते, त्यामुळे सूर्यापासून चंद्राकडे जाणारा पृथ्वीद्वारे अडवला जातो किंवा पृथ्वीची सावली चंद्रावर पडते, या स्थितीस चंद्राला ग्रहण लागले असे म्हणतात. चंद्रग्रहण पौर्णिमेला घडून येते, पण प्रत्येक पौर्णिमेला चंद्रग्रहण असतेच असे नाही.
परत यात उपप्रकार पडतात :
*अ) खग्रास चंद्रग्रहण* : पृथ्वीची जी सावली चंद्रावर पडते या सावलीत चंद्र पूर्णपणे झाकला गेला तर खग्रास चंद्रग्रहण झाले असे म्हणतात.
*ब) खंडग्रास चंद्रग्रहण* : पृथ्वीच्या सावलीमुळे चंद्र पूर्णपणे न झाकता अंशतः झाकला जातो, या स्थितीस खंडग्रास चंद्रग्रहण असे म्हणतात.
* UNIT*
०१. कोणत्याही दोन बिंदुमधील अंतराला लांबी असे म्हणतात. मीटर हे लांबीचे MKS पध्दतीतील एकक होय.मीटर म्हणजे १८८९ मध्ये आंतरराष्ट्रीय वजन आणि मापन संघटनेच्या संग्रहामध्ये ठेवलेल्या ९०% प्लॅटिनम - १०% इरिडियम या मिश्र धातूच्या सळईची लांबी होय. जी २७३.१६ K तापमान व १ बार दाब अशा वातावरणात जतन करून ठेवलेली आहे.
०२. तसेच प्रकाशाने अंतराळात १/२९९, ७९२, ४५८ सेकंदात पार केलेले अंतर म्हणजेच एक मीटर होय.तसेच मीटर म्हणजे क्रिप्टॉन नारंगी रंगाच्या प्रकाशाची तरंग लांबी प्रमाण मानतात.
३. लांबीचे मोठ्या प्रमाणावरील एकक प्रकाशवर्ष – 9.46X1015 m/9.46X 1012 km आहे.लांबीचे मोठ्या प्रमाणावरील एकके मायक्रोमीटर्सकिंवा मायक्रॉन (um), ऍगस्ट्रॉम (A), नॅनोमीटर (mn), फेम्टोमीटर (fm) आहेत.
०५.पदार्थातील द्रव्य समुच्च्यास वस्तुमान असे म्हणतात. SI पध्दतीत वस्तुमानाचे एकक किलोग्रॅम हे आहे.
०६.वेळेचे एकक सेकंद (S) आहे. वेळेचे मापन हे पृथ्वीच्या परिवलनापासून घेण्यात आले आहे. सेकंदम्हणजे १ सौरदिनाच्या १/८६४०० वा भाग होय. नवीन संशोधनानुसार सेकंद हे सिसियम अणुमधील (Cesiumatom) कंपनावरून (Periodic Vibration) घेतले आहे. यामध्ये एक सेकंद म्हणजे सिसियम-१३३ अणुतील ९,१९२,७७० एवढी कंपने निर्माण होण्यास लागणारा वेळ होय.
*SCIENCE*
*राशींचे प्रकार*
०१. साधित राशी आणि त्यांची एकके (Derived quantities and their units):-
क्षेत्रफळ, आकारमान, चाल, घनता इ. भौतिक राशीना साधित राशी असे म्हणतात. या राशी मुलभूत राशींच्या स्वरुपातव्यक्त करता येतात. त्यामुळे त्यांची एकके मुलभूत, भौतिक राशींच्या एककांच्या स्वरूपात मिळतात. म्हणून साधित राशींच्या एककांना साधित एकके म्हणतात.
०२. अदिश राशी व सदिश राशी (Scalars & Vectors):-
ब-याच भौतिक राशींच्या बेरीज वजाबाकी वगैरेसाठी अंकगणिताचे नियम वापरता येतात तथापी काही भौतिक राशींच्या बाबतीत अंकगणिताचे नियम लागू पडत नाही. हा फरक विचारात घेऊन भौतिक राशींचे आदिश राशी व सदिश राशी असे दोन गट करता येतात.
आदिश (Scalars) राशी–
जी भौतिक राशी केवळ परिमाण दिल्याने पूर्णपणे व्यक्त होते, तिला आदिश राशी म्हणतात. अंकगणिताचे नियम वापरून आदिशराशींची बेरीज किंवा वजाबाकी करता येते. परंतु बेरीज किंवा वजाबाकी करतांना या राशी समान एककामध्ये व्यक्त केल्या पाहिजेत. लांबी, वस्तुमान, आकारमान, काल, तापमान, चाल, घनता इ. राशींना आदिश राशी म्हणतात.
सदिश राशी–
जी भौतिक राशी पूर्णपणे व्यक्त करण्याकरिता तिचे परिमाण व दिशा या दोन गोष्टीची आवश्यकता असते तिला सदिश राशी किंवा सदिश म्हणतात.विस्थापन, वेग, त्वरण, बल, संवेग, चुंबकीयप्रवर्तन, वजन, प्रेरणा इ. सदिश राशी आहेत. सर्वसाधारणपणे सदिश राशी दर्शविण्यासाठी माथ्यावर बाण काढलेल्या चिन्हांचा वापर केला जातो. बाणरहित चिन्हे केवळ परिमाण दर्शवितात. समान परिमाण परंतु ते भिन्न दिशा असलेले सदिश समान नसतात. सदिश राशींच्या परिमाणाबरोबर दिशा ही असल्यामुळे त्यांच्या बेरीज किंवा वजाबाकीसाठी अंकगणिताचे नियम लागू पडत नाहीत. सदिश राशींना दिशा असल्यामुळे ती दर्शविण्यासाठी आलेख चित्रणाचा उपयोग केला जातो.
*मुलभूत राशी* (Fundamental Quantities)
सोयीसाठी लांबी, वस्तुमान आणि काल या तीन भौतिक राशी मूलभुत आहे कारण ही एकके एकमेकांवर अवलंबूननाही. आणि जवळजवळ इतर सर्वच राशींची एकके लांबी, वस्तुमान आणि काल यांच्या एककात दर्शविता येतात.मापन पध्दती
१. MKS – पध्दत – मीटर, किलोग्रॅम, सेकंद यास मेट्रिक पध्दत म्हणतात.
२. CGS – पध्दत – सेंटिमीटर, ग्रॅम, सेकंद.
३. FPS – फुट, पौंड, सेकंद या पध्दतीलाच ब्रिटिश पध्दत असेही म्हणतात.
४. SI – पध्दत (System Internationl) – ही MKS पध्दतीचे आंतराराष्ट्रीय मान्यता मिळून स्विकारलेली पध्दत आहे.ही SI पध्दत १९६० च्या GGPM परिषदेत मान्यता पावली. यात मुलभूत एकके, दोन पुरक एकके व १९ साधितएकके त्यांच्या विशिष्ट नावासह स्विकारली गेली.आंतरराष्ट्रीय वजन माप कार्यालय पॅरिस जवळ सेव्हरस येथे आह
*🌎 ग्रहण व ग्रहणाचे प्रकार 🌎* :
**ग्रहण म्हणजे काय*?*
सूर्याभोवती अनेक ग्रह फिरत आहेत. काहीवेळेस दोन किंवा जास्त ग्रह सूर्याच्या एका रेषेत येतात, तेव्हा एका ग्रहावर येणारा सूर्यप्रकाश एखाद्या दुस-या ग्रहामुळे किंवा एखाद्या खगोलीय वस्तूमुळे अडवला जातो त्यामुळे त्या ग्रहावर अंधार होतो. ज्या ग्रहाने उजेड अडवला किंवा दुसऱ्या ग्रहावर आपली सावली पडली म्हणजेच त्या ग्रहाने दुसऱ्या ग्रहास ‘ग्रहण’ लावले असे म्हणतात.
*प्रमुख प्रकार* :
१) सूर्यग्रहण
२) चंद्रग्रहण
*१) सूर्यग्रहण* : जेव्हा सूर्य व पृथ्वी यांच्या मध्ये चंद्र आल्याने पृथ्वीवरून आपल्याला सूर्याचा थोडासाच किंवा अंशतः भाग दिसतो. या स्थितीस सूर्यग्रहण असे म्हणतात. सूर्यग्रहण हे पौर्णिमेला दिसत नाही.
सूर्य- चंद्र – पृथ्वी अशी स्थिती.
यामध्ये परत उपप्रकार पडतात :-
*अ) खग्रास सूर्यग्रहण* : जेव्हा चंद्रामुळे सूर्य पूर्णपणे झाकला जातो, त्या स्थितीस खग्रास सूर्यग्रहण असे म्हणतात. या स्थितीत चंद्र हा पृथ्विच्या जवळ असल्यामुळे सूर्याचा आकार पूर्णपणे झाकला जातो.
*ब) खंडग्रास सूर्यग्रहण* : चंद्र पृथ्वीपासून अंतरावर असल्यास सूर्य पूर्णपणे झाकला जाऊ शकत नाही(सूर्याच्या मोठ्या आकारामुळे) या स्थितीत सूर्य थोड्याच प्रमाणात झाकला जातो.
*क) कंकणाकृती सूर्यग्रहण* : चंद्र सूर्याला झाकताना पूर्णपणे न झाकता फक्त मध्यभाग झाकतो, सूर्याची गोलाकार कडा न झाकता राहते. हा आकार एखाद्या कांकनासारखा(बांगडीसारखा) दिसतो, म्हणून यास कंकणाकृती सूर्यग्रहण असे म्हणतात.
*(२) चंद्रग्रहण* : सूर्य व चंद्र यांच्यामध्ये पृथ्वी येते, त्यामुळे सूर्यापासून चंद्राकडे जाणारा पृथ्वीद्वारे अडवला जातो किंवा पृथ्वीची सावली चंद्रावर पडते, या स्थितीस चंद्राला ग्रहण लागले असे म्हणतात. चंद्रग्रहण पौर्णिमेला घडून येते, पण प्रत्येक पौर्णिमेला चंद्रग्रहण असतेच असे नाही.
परत यात उपप्रकार पडतात :
*अ) खग्रास चंद्रग्रहण* : पृथ्वीची जी सावली चंद्रावर पडते या सावलीत चंद्र पूर्णपणे झाकला गेला तर खग्रास चंद्रग्रहण झाले असे म्हणतात.
*ब) खंडग्रास चंद्रग्रहण* : पृथ्वीच्या सावलीमुळे चंद्र पूर्णपणे न झाकता अंशतः झाकला जातो, या स्थितीस खंडग्रास चंद्रग्रहण असे म्हणतात.
* UNIT*
०१. कोणत्याही दोन बिंदुमधील अंतराला लांबी असे म्हणतात. मीटर हे लांबीचे MKS पध्दतीतील एकक होय.मीटर म्हणजे १८८९ मध्ये आंतरराष्ट्रीय वजन आणि मापन संघटनेच्या संग्रहामध्ये ठेवलेल्या ९०% प्लॅटिनम - १०% इरिडियम या मिश्र धातूच्या सळईची लांबी होय. जी २७३.१६ K तापमान व १ बार दाब अशा वातावरणात जतन करून ठेवलेली आहे.
०२. तसेच प्रकाशाने अंतराळात १/२९९, ७९२, ४५८ सेकंदात पार केलेले अंतर म्हणजेच एक मीटर होय.तसेच मीटर म्हणजे क्रिप्टॉन नारंगी रंगाच्या प्रकाशाची तरंग लांबी प्रमाण मानतात.
३. लांबीचे मोठ्या प्रमाणावरील एकक प्रकाशवर्ष – 9.46X1015 m/9.46X 1012 km आहे.लांबीचे मोठ्या प्रमाणावरील एकके मायक्रोमीटर्सकिंवा मायक्रॉन (um), ऍगस्ट्रॉम (A), नॅनोमीटर (mn), फेम्टोमीटर (fm) आहेत.
०५.पदार्थातील द्रव्य समुच्च्यास वस्तुमान असे म्हणतात. SI पध्दतीत वस्तुमानाचे एकक किलोग्रॅम हे आहे.
०६.वेळेचे एकक सेकंद (S) आहे. वेळेचे मापन हे पृथ्वीच्या परिवलनापासून घेण्यात आले आहे. सेकंदम्हणजे १ सौरदिनाच्या १/८६४०० वा भाग होय. नवीन संशोधनानुसार सेकंद हे सिसियम अणुमधील (Cesiumatom) कंपनावरून (Periodic Vibration) घेतले आहे. यामध्ये एक सेकंद म्हणजे सिसियम-१३३ अणुतील ९,१९२,७७० एवढी कंपने निर्माण होण्यास लागणारा वेळ होय.
*SCIENCE*
*राशींचे प्रकार*
०१. साधित राशी आणि त्यांची एकके (Derived quantities and their units):-
क्षेत्रफळ, आकारमान, चाल, घनता इ. भौतिक राशीना साधित राशी असे म्हणतात. या राशी मुलभूत राशींच्या स्वरुपातव्यक्त करता येतात. त्यामुळे त्यांची एकके मुलभूत, भौतिक राशींच्या एककांच्या स्वरूपात मिळतात. म्हणून साधित राशींच्या एककांना साधित एकके म्हणतात.
०२. अदिश राशी व सदिश राशी (Scalars & Vectors):-
ब-याच भौतिक राशींच्या बेरीज वजाबाकी वगैरेसाठी अंकगणिताचे नियम वापरता येतात तथापी काही भौतिक राशींच्या बाबतीत अंकगणिताचे नियम लागू पडत नाही. हा फरक विचारात घेऊन भौतिक राशींचे आदिश राशी व सदिश राशी असे दोन गट करता येतात.
आदिश (Scalars) राशी–
जी भौतिक राशी केवळ परिमाण दिल्याने पूर्णपणे व्यक्त होते, तिला आदिश राशी म्हणतात. अंकगणिताचे नियम वापरून आदिशराशींची बेरीज किंवा वजाबाकी करता येते. परंतु बेरीज किंवा वजाबाकी करतांना या राशी समान एककामध्ये व्यक्त केल्या पाहिजेत. लांबी, वस्तुमान, आकारमान, काल, तापमान, चाल, घनता इ. राशींना आदिश राशी म्हणतात.
सदिश राशी–
जी भौतिक राशी पूर्णपणे व्यक्त करण्याकरिता तिचे परिमाण व दिशा या दोन गोष्टीची आवश्यकता असते तिला सदिश राशी किंवा सदिश म्हणतात.विस्थापन, वेग, त्वरण, बल, संवेग, चुंबकीयप्रवर्तन, वजन, प्रेरणा इ. सदिश राशी आहेत. सर्वसाधारणपणे सदिश राशी दर्शविण्यासाठी माथ्यावर बाण काढलेल्या चिन्हांचा वापर केला जातो. बाणरहित चिन्हे केवळ परिमाण दर्शवितात. समान परिमाण परंतु ते भिन्न दिशा असलेले सदिश समान नसतात. सदिश राशींच्या परिमाणाबरोबर दिशा ही असल्यामुळे त्यांच्या बेरीज किंवा वजाबाकीसाठी अंकगणिताचे नियम लागू पडत नाहीत. सदिश राशींना दिशा असल्यामुळे ती दर्शविण्यासाठी आलेख चित्रणाचा उपयोग केला जातो.
*मुलभूत राशी* (Fundamental Quantities)
सोयीसाठी लांबी, वस्तुमान आणि काल या तीन भौतिक राशी मूलभुत आहे कारण ही एकके एकमेकांवर अवलंबूननाही. आणि जवळजवळ इतर सर्वच राशींची एकके लांबी, वस्तुमान आणि काल यांच्या एककात दर्शविता येतात.मापन पध्दती
१. MKS – पध्दत – मीटर, किलोग्रॅम, सेकंद यास मेट्रिक पध्दत म्हणतात.
२. CGS – पध्दत – सेंटिमीटर, ग्रॅम, सेकंद.
३. FPS – फुट, पौंड, सेकंद या पध्दतीलाच ब्रिटिश पध्दत असेही म्हणतात.
४. SI – पध्दत (System Internationl) – ही MKS पध्दतीचे आंतराराष्ट्रीय मान्यता मिळून स्विकारलेली पध्दत आहे.ही SI पध्दत १९६० च्या GGPM परिषदेत मान्यता पावली. यात मुलभूत एकके, दोन पुरक एकके व १९ साधितएकके त्यांच्या विशिष्ट नावासह स्विकारली गेली.आंतरराष्ट्रीय वजन माप कार्यालय पॅरिस जवळ सेव्हरस येथे आह
No comments:
Post a Comment